Geçen hafta, nisan ayında savunmasını yaptığım ve kabul edilen tezimin, YÖK’ün tez veritabanına kaydedildiğini bildiren bir mail aldım. Tez hazırlamanın ne kadar sıkıntılı bir süreç olduğunu yaşayarak öğrendiğimden ve uzmanlaşmayı kıymetli addettiğimden, çalışmam sırasında da sıklıkla faydalandığım bu kaynağı, zaman zaman ziyaret eder; uzun zaman önce sunulan ya da yakın dönemde kaydedilen tezlere, ayırt etmeksizin göz atarım. İçerikleri bir yana, sadece başlık düzeyinde yapılan kronolojik bir listeleme bile ilgi çekici olabiliyor. Benim için bu benzersiz ufuk turu, son yıllarda artan üniversite sayısıyla daha da renkli bir hal aldı. Evet, standartlar konusunda bazı sıkıntılar olsa da, tez konularını seçerken bulundukları çevreye özellikle dikkat kesilen araştırmacılar, ilgi çekici sonuçlar ortaya koyuyorlar.
Ben de, en son blog yazısından yola çıkarak böyle bir yolculuğu Çanakkale için yapabileceğimizi düşündüm ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nden Yusuf Acıoğlu’nun 2006 yılında sunduğu “Çanakkale Boğazı’ndaki Kaleler” başlıklı tez çalışmasına göz attım. Tezin genel çerçevesini, Çanakkale Boğaz’ında inşa edilmiş Osmanlı kaleleri oluşturuyor. Ama aynı zamanda Osmanlı döneminde onarılarak yenilenen Bizans kalelerini de içeriyor. Sanat tarihçileri ne der bilemem ama benim için bulunmaz bir kataloglama ve tanıma fırsatı. Acıoğlu, kaynaklarda rastladığı ama yerinde olmayan iki kalenin de içinde olduğu (Lâpseki Kalesi, Eski Hisarlık Kalesi) toplam 13 kalenin izini sürüyor. 274 fotoğraf, resim ve gravürün yer aldığı tez, aşağıdaki haritayla meraklısına rehberlik ediyor.
Elbette çalışma bundan daha fazlası ama ilgilenenler ve görmek isteyenler için küçük bir toparlama…
 |
| Çanakkale Boğazı'ndaki kalelerin konumları |
- GELİBOLU KALESİ: Gelibolu kent merkezinde yer alıyor. Yapan da yaptıran da kesin olarak bilinmiyor.
- SESTOS KALESİ (AKBAŞ): Çanakkale Boğazı’nın en dar ikinci yerinde, Uluflu Tepe eteklerinde, Akbaş Şehitliği’nin batısında bulunuyor. Bu kalenin de kayıtları yok.
- 1839-1861 yılları arasında Sultan Abdulmecid tarafından yaptırılan iki kaleden biri olan ÇAMBURNU KALESİ, Eceabat’ın 1,5 km güneyinde, Çanakkale Boğazı sahilinde, Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Park sınırları içinde. Diğeri ise Çanakkale’nin merkezinde, Nara Caddesi üzerinde, kıyıda bulunan MECİDİYE KALESİ.
- Çanakkale’ye 2 km uzaklıkta bulunan Nara Burnu’ndaki NARA KALESİ ve Bigalı Köyü’ne 3 km mesafede yer alan BİGALI KALESİ’nin inşasına III. Selim ve II. Mahmut karar vermiş. Tarih: 1807-1820
- KİLYE KALESİ: Çamburnu ve Bigalı kaleleri arasında Eceabat - Gelibolu karayolu üzerinde, Kabatepe yol ayrımından yaklaşık 300 metre kadar güneyde yer alıyor.
- Çanakkale Boğazı etrafında yapımına bir kadının karar verdiği iki kale bulunuyor. 1657 – 1659 arasında inşa edilen iki kalenin mimarı da aynı: Mimar Mustafa Ağa. Bunlardan ilki olan SEDDÜLBAHİR KALESİ, Gelibolu Yarımadası’nın güney ucunda, Çanakkale Boğazı’nın sona erip Ege Denizi’nin başladığı kısımda, Ertuğrul ve Morto Koyları arasında kalan bir burun üzerinde yer alıyor. Valide Hatice Turhan Sultan’ın yaptırdığı ikinci kale, Seddülbahir Kalesi’nin tam karşı kıyısına yapılan KUMKALE KALESİ.
 |
Kilitbahir ve Kale-i Sultaniye kalelerinin gravürü (Gravürlerle Türkiye kitabından) |
- KİLİTBAHİR KALESİ: Fatih Sultan Mehmet tarafından 1462’de inşa ettirilmiş. Çanakkale Boğazı’nın en dar yerinde Kale-i Sultaniye’nin tam karşı kıyısında bir yamaç üzerine kurulmuş.
- KALE-İ SULTANİYE: Kilitbahir Kalesi’nin karşı kıyısında, Sarıçay’ın yanı başındaki düzlükte yer alıyor.